İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Nedir? – Ne Demek?

İzohips (Eş Yükselti Eğrisi), yeryüzü üzerinde deniz seviyesinden başlayarak aynı yükseklik değerini barındıran noktaların birleştirilmesi ile meydana gelen kapalı eğrilerdir. Deniz seviyesi 0 metre olarak kabul edilir ve izohipslerin başlangıç seviyesidir. Deniz seviyesinden itibaren yükseltiye göre değerler artmaktadır.

İzohips Yöntemi Nedir?

İzohips yöntemi, eş yükselti eğrileri ile yeryüzü şekillerinin gösterilmesi yöntemidir.

İzohipsler ilk bakışta karışık gibi görünebilmektedir. Bu eğriler aslında bir araya gelince bir anlam ifade eden ve yeryüzü şekillerini gösterip tanımamızı sağlayan çizgilerdir. İzohips yöntemi, yeryüzü şekillerinin gösterilmesinde halen en sık tercih edilen yöntemlerden biridir.

Bu yöntemde izohips eğrileri belirli bir yükselti aralığına göre eğriler çizilmektedir. Örneğin; iki izohips arasında 10 metre yükselti farkı varsa diğer izohipsler arasında da bu değer korunmaktadır. Bu senaryoda haritadaki tüm izohipslerin 10 metre aralıklarla oluşturulduğunu belirtebiliriz. İzohips haritalarında eş yükselti eğrileri ana ve ara eğriler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Daha koyu renkte ve kalın olan eğriler ana izohipsler iken, daha açık renkte ve ince olan eğriler ise ara izohipslerdir. Bu durum izohips haritalarının okunmasını kolaylaştırmaktadır.

izohips-ic

İzohips Eğrileri ve Özellikleri

Yeryüzü şekillerinin biçimleri ve yükseklikleri hakkında bilgi veren izohipslerin genel özellikleri şunlardır:

  • — İzohipsler birbirini hiçbir şekilde kesmezler.
  • — Yeryüzü şekillerini yükseltileriyle birlikte gösterir.
  • — Eşit yükselti aralıklarıyla oluşturulur.
  • — Art arda gelen iki izohips arasındaki yükselti farkı çalışma alanının tümünde birbirine eşittir.
  • — Bir izohips çizgisinin geçtiği tüm noktalar aynı yükselti değerine sahiptir.
  • — Sıfır (0) metre izohipsi kıyı çizgisini ifade eder.
  • — Eğrilerin sıklaştığı alanlarda eğim artarken, eğrilerin seyrekleştiği alanlarda eğim azalmaktadır.
  • — Birbirini kapsamayan komşu iki eş yükselti eğrisinin yükseltisi aynıdır.

İzohips Hesaplama Nasıl Yapılır?

İzohips haritalarından yararlanılarak çeşitli hesaplamalar yapılabilir. Eğim ve yükselti hesabı en sık ihtiyaç duyulan hesaplamalardır. Bu hesaplamaların yanı sıra kuş uçumu mesafe hesabı da her haritada olduğu gibi izohips haritalarında da yapılabilmektedir. Yapılacak olan eğim veya yükselti hesaplamasında öncelikli olmak üzere, izohipsler arası yükselti değerlerinin bilinmesi gerekir. Örneğin; izohipslerden birinin yükselti değeri biliniyorsa ve kaç metre aralıklarla oluşturulduğu bilgisi varsa istenilen yerin yükseklik hesaplaması yapılabilir. Söz konusu iki izohips arasında yükselti farkı kullanıp izohipsleri sayarak istenilen yerin yükseltisi bulunabilir. İzohips aralığı sayısının iki izohips arası yükselti farkına çarpımı toplam yükseltiyi göstermektedir.

Yükseklik bilgisi belirlendikten sonra iki nokta arasında yüzde (%) veya binde (‰) cinsinde eğim hesabı da yapılabilir. Eğim hesabı için aşağıdaki formül kullanılır:

İzohipsler Arası Yükselti Farkı Nasıl Bulunur?

İki izohips arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir. İç içe olan iki ardışık izohipsin değerlerinden küçük değeri büyük değerden çıkararak izohipsler arası yükselti farkı bulunabilir. İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilir. Bu sebeple herhangi bir alanda İç içe olan iki ardışık izohipsin yükselti farkı belirlendiğinde bütün haritada bu fark aynıdır. Örneğin; deniz kenarında 0 metre izohipsinden sonra çizilen izohipsin yükselti değeri 20 metre ise iki izohips arası yükselti farkı 20 metredir. Yükselti farkı izohipsler arasında sabit olacağından dolayı çizilecek olan üçüncü izohips ise 40 metre değere sahip olacaktır.

İzohips Haritası Yer Şekilleri

İzohips haritalarının en sık kullanım amacı yeryüzü şekillerinin gösterilmesidir. Günümüzde bile yer şekillerini rahatlıkla gösteren yöntemlerden biri izohips yöntemidir. Bu haritalarda eğrilerin sıklığı ve seyrekliği yeryüzü şekillerini ve özelliklerini ifade etmektedir.

İzohips haritalarında dağ, zirve, vadi, plato, sırt, boyun, çukur (çanak), haliç, delta, kıyı çizgisi, şelale ve falez (yalıyar) şekilleri gösterilebilmektedir. Bu yer şekillerinin yanı sıra yeryüzünde eğimin az veya fazla olduğu yerler de izohips haritalarından çıkarılabilmektedir. Eğrilerin seyrek olduğu alanlar eğimin az olduğunu gösterirken eğrilerin sıklaştığı yerler ise eğimin fazla olduğunu göstermektedir.

İzohips Haritasında Boyun, Vadi, Sırt, Delta ve Falez

Bir önceki başlıkta belirtilen izohipsler aracılığıyla gösterilen yeryüzü şekillerinden bazılarını kısaca inceleyelim:

Boyun: Karşılıklı bulunan iki tepe arasında kalan alçak alandır.

Vadi: Yükselti değerlerinin arttığı istikamete doğru izohips eğrilerinin “˄” (ters V) şeklinde gösterilen alanlardır. Vadiler akarsu aşındırması sonucu oluşur ve akarsu bulunan izohips haritalarında vadi de yer almaktadır.

Sırt: Herhangi bir tepe üzerinde yükselti değerlerinin düştüğü istikamette izohipslerin “V” biçiminde kıvrım yaptığı yamaçlardır.

Delta: Deniz tarafına doğru üçgen biçiminde meydana gelen çıkıntılardır. Genellikle akarsuların denize ulaştıkları yerde taşıdıkları alüvyonları biriktirmesi ile deltalar oluşur.

Falez: Dik yamaçlı kıyılara verilen isimdir. Bir izohips haritasında deniz kenarında çok sık şekilde eğrilerin bulunması falezin olduğunu göstermektedir.

İzohips Haritası Oluşturma

İzohips Haritası, kuş bakışı olarak izohips kullanılarak hazırlanan genellikle yeryüzü şekillerini gösteren haritalardır. Bu harita türüne topoğrafya haritası da denilmektedir. Her harita çeşidinde olduğu gibi bu tür haritalarda da harita amacına uygun başlık, haritanın ölçeğini ifade eden ölçek çubuğu, yön oku, lejant, paralel ve meridyen harita unsurlarının olması gerekmektedir.

İzohips haritası hazırlayabilmek için söz konusu çalışma alanına ait izohips verisine sahip olmak gerekir. İzohipsler, geleneksel yöntemle manuel olarak elle çizilerek oluşturulabildiği gibi Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) programları aracılığıyla otomatik olarak daha kısa sürede ve hızlı bir şekilde oluşturulabilir. CBS programlarından biri olan MapInfo Pro aracılığıyla sayısal arazi modeli verileri kullanarak otomatik bir şekilde istenilen yükselti aralıklarına göre izohipsler oluşturulabilir. MapInfo Pro programında izohips oluşturma işlemi aşağıdaki videoda detaylı olarak anlatılmıştır.

Renkli İzohips Haritası

İzohips haritaları siyah-beyaz olabileceği gibi renkli olarak da hazırlanabilmektedir.

Geleneksel yöntemle manuel olarak elle yapılan çizimlerde genellikle siyah ve tonları tercih edilerek izohipsler oluşturulmaktaydı.

Coğrafi bilgi sistemlerinin hayatımıza girmesiyle birlikte renkli izohips haritaları daha çok tercih edilmeye başlanmıştır. İzohipslere renk verilirken genellikle yükseklik değerlerine göre renkler belirlenerek tanımlanır.

Türkiye İzohips Haritası

İzohips haritaları mahalle gibi lokal bölgeler için oluşturulabilirken ilçe, il ve hatta ülke bazında da oluşturulabilir. Küçük bölgelerde izohipsler çok daha rahat okunabilirken, ülke gibi büyük alanlarda ise haritayı okuma ve anlama zorlaşmaktadır. Bu sebeple çalışma alanının büyüklüğü ve ihtiyaca göre izohips yükselti farkı belirlenmelidir. Örneğin; bir Türkiye İzohips haritası hazırlamak istenildiğinde izohipsler arası yükselti farklı yüksek olmalıdır. Tüm Türkiye için 50 metre aralıklarla izohips oluşturulduğunda eğriler çok fazla olacağından haritanın okunabilirliğini düşürecektir ve anlaşılabilirliği azalacaktır.

Dünya İzohips Haritası

Bir önceki konu başlığında bahsedilen konu Dünya İzohips Haritası için de geçerli olmaktadır. Dünya genelinde bir izohips haritası oluşturulmak istenildiğinde izohips eğrileri arasındaki yükselti farkı yüksek belirlenmelidir. Hem Türkiye İzohips Haritası hem de Dünya İzohips Haritası hazırlarken tüm alanı kapsayan izohips verisine sahip olmak gerekir. Bu kadar büyük bir alanı manuel olarak el ile çizim yapılması pek mümkün olmayacaktır. Bunun için coğrafi bilgi sistemleri programlarından MapInfo Pro programı aracılığıyla sayısal arazi modeli verisi kullanarak izohipsler otomatik olarak oluşturulabilir. Çalışma alanının büyüklüğü ve kullanılan donanıma göre işlem süresi değişkenlik göstermektedir.