Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Nedir?

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), yeryüzüne ait bilgileri belirli bir amaca yönelik olarak toplama, bilgisayar ortamında depolama, güncelleştirme, kontrol etme, analiz etme ve görüntüleme gibi işlemlere olanak sağlayan bir karar destek sistemidir.

CBS alanında yapılmış uygulamaların ve CBS başlangıcının ilk olarak, 1832 yılında Charles Picquet’in Paris’in 48 ilçesinde kolera salgınını haritalaması, ardından 1854 yılında İngiliz Doktor John Snow’un Londra’da kolera nedeniyle artan ölümleri göstermek için aynı prensipte harita oluşturarak mekansal olarak salgının kaynağını tespit edip sorunun önüne geçmesi şeklinde yer almaktadır.

CBS kavramı ilk kez 1960’lı yılların başında tanıtılıp ilerleyen yıllarda yeni bir disiplin olarak araştırıldı ve geliştirildi. Roger Tomlinson doğal kaynakların yönetilebilir envanterinin oluşturulması için Kanada hükümeti tarafından görevlendirdi.

Kanada’nın tüm doğal kaynak verilerini birleştirebilmek için bilgisayar kullanmayı düşünüyordu ve Kanada’nın ulusal arazi kullanım yönetim programına başlamasını sağlayan, büyük boyutlardaki veriyi depolayıp işleyebilmek için otomatik bilgi işlem sistemini yarattı.

Bu sistemi CBS olarak adlandırdı. Roger Tomlinson’ın Kanada Coğrafi Bilgi Sistemleri’ni başlatmak, planlamak ve geliştirmek için yaptığı çalışmalar 1963’te ilk bilgisayarlı CBS ile sonuçlandı.

Bu süreci 80’lerin başından itibaren piyasaya sürülen ticari masaüstü yazılımları izledi. Günümüzde ise özellikle bilgisayar teknolojisinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Teknolojileri’nde web ve mobil platformlarda da büyük gelişmeler olmuştur. CBS Türkiye pazarında 1990’lı yıllarda özellikle Windows 95 sonrası masaüstü CBS programlarıyla yaygınlaşmıştır. 2000 yılı sonrasında kurumsal CBS sistemleri yayılmaya başlanmıştır.

CBS’de veri türleri üçe ayrılır. Bunlar vektör veriler, raster veriler ve coğrafi olmayan öznitelik verileridir.

Vektör veri modeli; nokta, çizgi ve alanlardan oluşan objeleri belli bir koordinat sistemine göre x ve y değerleri ile depolar. Koordinat bilgilerinin bulunması ile mekânsal objelerin konumlandırılması son derece kolaydır.

Raster veri modeli; görüntülerin küçük parçalara ayrılıp birbirine komşu hücrelerin gruplanarak bir araya gelmesi ile oluşur. Her bir hücreye piksel adı verilmektedir. Hücre boyutu çözünürlüğü belirlemektedir. Hücre boyutu ne kadar küçük olursa harita çözünürlüğü o kadar artacaktır.

Coğrafi olmayan öznitelik verileri, haritası olmayan herhangi bir nesnenin özelliklerini ortaya koyan bilgilerdir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, verilere coğrafi özellik katarak başka şekilde yapılamayan analizlerin yapılmasını sağlar.

Coğrafi sorgu, grafik (konuma dayalı) veriler ve sözel (öznitelik) veriler arasında yapılan sorgulamaları içerir. Grafik veriler üzerinden sorgulama ile haritada bulunan nokta, çizgi ve alan objeleri seçilerek sözel bilgiler görüntülenebilir. Mesela adres ve parsel sorgulama gibi işlemlerle öznitelik bilgileri sorgulanarak adres veya parsel bilgileri mekansal olarak görüntülenebilir. Sorgulamalar tek bir katman üzerinden yapılabildiği gibi birden fazla katman birbiriyle ilişkilendirerek daha detaylı yapılabilir.

İçinde, kapsayan, kesişen, kesişmeyen, içinde olmayan, birbirine değen, belli bir tampon alan içinde kalan gibi sorgular örnek olarak verilebilir.

CBS sayısal haritaların coğrafi veya coğrafi olmayan verilere göre ihtiyaç duyulan amaç veya analizler için kolayca şekillendirilebilir.

CBS’de çeşitli veri katmanları ile farklı tiplerde haritalar üretilebilir. CBS haritaları özellikle yapılan analizlerin ve çalışmaların görselleştirilip ekranda gösterilmesinde veya çıktı alınmasında kullanılmaktadır. Akıllı haritacılık ile haritada yer alan verileri güncelleme, yeni veriler ekleme ve çıkarma işlemleri daha kolay yapılabilmektedir.

•    • CBS haritaları, insan etkinliğinin doğa üzerindeki etkilerinin karşılaştırılmasında kullanılır.
•    • Doğal afetlerde zarar görecek olan yerleşimlerin öngörülmesinde veya riskli bölgelerin belirlenip görselleştirilmesinde kullanılır.
•    •Belli bir bölgenin ortalama geliri, kitap satışı veya oy kullanma sayıları gibi bilgiler ilişkilendirebilir. Hatta bu veriler üzerinden tematik haritalar oluşturularak sunum ve analizler yapılabilir. Tematik harita örneklerine konuşan haritalar sayfamızdan göz atabilirsiniz.
•    • CBS haritaları, sayılar ve yoğunluk hakkındaki bilgileri göstermek için kullanılabilir. Örneğin, belli bir bölgedeki nüfusa kıyasla kaç doktor olduğu gösterilebilir.
•    • CBS teknolojisi ile birçok olayın zaman içindeki değişimi ortaya konulabilir. Kutup bölgelerinde buz örtüsünün ilerlemesi veya geri çekilmesi ve bu olayın zaman içinde nasıl değiştiği gibi konuları incelemek için karşılaştırmalı haritalar oluşturulabilir.
•    • CBS haritaları ile çalışma yapılan bölgenin konum bilgisi gösterilebilir.
•    • Belli bir bölgede bulunan kadastro arazi değerinin, sınırlarının, mülkiyetinin, özelliklerinin belirlenmesinde, hukuki durumu hakkında kayıtların tutulmasında ve yönetilmesinde kullanılır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri mekanla ilişkili her durumda, olayların mekansal ilişkilerini açıklamada ve sonuca ulaşıp karar verme süreçlerinde kullanılan bir araçtır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, daha iyi karar vermeyi, coğrafi kayıtlar tutmayı, coğrafi olarak yönetmeyi ve yüksek verimlilikte çalışmanın getirdiği maliyetin azalmasını sağlar.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, sadece haritaların oluşturulması ile sınırlı olmayıp uygulama alanına özel geliştirilen çeşitli yazılımlar ile kullanıcılarına daha birçok yetenek sunmaktadır. Avantajları nedeniyle CBS, her geçen gün yeni uygulama alanları bularak hızla genişlemekte ve farklı amaçlar için kullanılmaktadır.

Kamu ve özel sektör kuruluşlarının ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda ilgili yazılımlar aracılığı ile çeşitli CBS uygulamaları oluşturulmaktadır. Bu alanda çalışma gerçekleştiren CBS yazılım firmaları, teknoloji dünyasındaki hızlı ilerlemelere bağlı olarak masaüstü ve web uygulamalarının yanı sıra mobil cihazlarda da CBS uygulamaları geliştirilebilir duruma gelmiştir. Özellikle mobil cihazların kullanımının artması ve kolay taşınabilir – erişilebilir olması bu ortamda geliştirilen uygulamaların gün geçtikçe artmasına ve yaygınlaşmasına olanak tanımaktadır. Yapılan uygulamaların kullanım amacına uygunluğu, sağlıklı analizler yapması ve kullanımının kolay/esnek olması CBS uygulamaları için başlıca kriterler arasındadır.

Bir CBS firması Başarsoft olarak, kurulduğumuz yıldan itibaren akıllı şebeke ve akıllı şehir yönetimi, altyapı, afet, sağlık, eğitim, ulaşım, üretim, satış-pazarlama, turizm, arazi yönetimi, orman, tarım, atık toplama, data vb. çeşitli alanlarda ihtiyaca yönelik masaüstü, web veya mobil CBS uygulamaları sunmakta ve geliştirmekte, navigasyon haritası üretmekte, sahadan altyapı şebeke envanterini toplamakta ve CBS danışmanlığı hizmeti vermekteyiz.

Başarsoft Bilgi Teknolojileri A.Ş. olarak CBS alanında çalışmakta ve bu alanda özel firma ve kurumlar için uygulamalar üretmekte ve geliştirmekteyiz.

Bazı CBS uygulama örneklerinin bazıları şunlardır:

• Rotaban: Personel servislerinin güzergahlarının düzenlenmesi, planlanması ve trafik yoğunluğuna bağlı olarak mesafe matrisi ile rota optimizasyonu sağlamaktadır.

• EGO Ulaşım Portalı: Ankara kent içi ulaşımında kullanılan tüm toplu taşıma türlerinin hat, güzergah ve duraklarının CBS ortamında yönetilmesi.

• RAYGIS: İstanbul metro hatlarının CBS ortamında yönetilmesi.

• Başar Trafik: Canlı ve geçmişe yönelik trafik datası ile istekler doğrultusunda projelerde kullanılabilir.

• TEAMER: Saha İş Gücü ve Optimizasyon Ürünü olarak geliştirilen TEAMER, CBS tabanlı, sahada ekipleri bulunan firmalar/kurumlar için tasarlanmış, sahada yürütülen proje ve işleri yönetme, optimize etme, görselleştirme ve raporlama sistemidir.

• AYDES: Afet ve acil durum yönetimine ilişkin süreçlerin etkin bir biçimde yürütülebilmesi için kurgulanmış bir sistemdir.

• 112 Acil- Harita ve Adres Altyapısı: Acil durumlarda aranan numaraları tek bir numarada (112) birleştirerek çağrı yönetimi ve entegrasyonu ile gelen aramayı haritada konumlandırarak en yakın ekibe yönlendirmeyi sağlar.

• Görengöz: Dünya’nın ilk görme engelli navigasyonudur.

• TAMBİS: Taşkın, arıza ve müdahale mekansal (konumsal) bilgi servisleri kullanılarak CBS tabanlı taşkın ve müdahale tesisleri, arıza bakım onarım yönetimi ile ihbar bilgileri dijital ortama aktarılarak takibi kolaylaştırılmıştır.

• E-Şikayet: Akıllı şikayet sistemi ile belediyeye yapılan istek ve şikayetlerin tek bir veritabanından yönetildiği müşteri odaklı harita tabanlı web ve mobil uygulamadır.

• DepremRiskim: Deprem hasar tahmin uygulaması DepremRiskim, bulunduğunuz binalara ait deprem zarar görebilirliği hakkında bilgi veren bir uygulamadır.

• Eczanem Nerede:Eczanem Nerede, nöbetçi eczaneleri ve çevrenizde size en yakın eczaneleri güncel olarak listeleyen ve yol tarifi almanızı sağlayan bir mobil uygulamadır.

• Konya Şeker Tarla Ölçüm Sistemi: Konya Şeker ekim alanı içerisinde bulunan arazilerin yönetimidir.

• Ziraat GeoBanking: CBS tabanlı yer seçimi, şube açma pazarlama ve ekspertiz analizlerinin yapıldığı uygulamadır.

• Erikli Nestle Waters CBS ve Rota Optimizasyonu: Erikli’ye bağlı dağıtım ağının rota planlarını hazırlayan rota optimizasyonudur.

• EdaBİS: Elektrik hatlarının, direklerinin, trafolarının vs. sayısallaştırılması, akıllandırılması, abone bilgi sistemi, kesinti ve bakım yönetimi entegrasyonu ile tek merkezden akıllı şebeke yönetiminin sağlanmasıdır.

• DoaBİS: Doğalgaz hatlarının, vanalarının vs. sayısallaştırılması, akıllandırılması, abone bilgi sistemi, kesinti ve bakım yönetimi entegrasyonu ile tek merkezden akıllı şebeke yönetiminin sağlanmasıdır.

• SudaBİS: Su borularının, vanalarının vs. sayısallaştırılması, akıllandırılması, abone bilgi sistemi, kesinti ve bakım yönetimi entegrasyonu ile tek merkezden akıllı şebeke yönetiminin sağlanmasıdır.

• TelcoBİS: Telefon, internet ve kablo TV sayısallaştırılması, akıllandırılması, abone bilgi sistemi, kesinti ve bakım yönetimi entegrasyonu ile tek merkezden akıllı şebeke yönetiminin sağlanmasıdır.

• FOYS-Fiber Optik Yönetim Sistemi: Fiber optik hatlara ait proje ve kıl bağlantı bilgilerinin takip edilebileceği sistemdir.

• 112 Acil- Harita ve Adres Altyapısı: İçişleri Bakanlığı ile yapılan bu projede acil durumlarda aranan numaraları tek bir numarada (112) birleştirerek çağrı yönetimi ve entegrasyonu ile gelen aramayı haritada konumlandırarak en yakın ekibe yönlendirmeyi sağlar.

• TAMBİS: Tarım ve Orman Bakanlığı ile yapılan bu uygulamada taşkın, arıza ve müdahale mekansal (konumsal) bilgi servisleri kullanılarak CBS tabanlı taşkın ve müdahale tesisleri, arıza bakım onarım yönetimi ile ihbar bilgileri dijital ortama aktarılarak takibi kolaylaştırılmıştır.

• PAS: Potansiyel Ağaçlandırma Sahaları Veri Tabanı ile Havza Bazlı İzleme Sisteminin Geliştirilmesi Projesi” kapsamında; ağaçlandırma, rehabilitasyon, erozyon ve sel kontrolü, mera ıslahı, çalışmalarını gerçekleştirmek üzere uygun bir model ve yöntem geliştirilerek potansiyel alanların tespit edilmesi hedeflenmektedir.

• DEMİS (Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi): Tarım ve Orman Bakanlığı ile yapılan bu projede 2011 yılında Türkiye Erozyon Haritası oluşturulmuş ve yıllık toprak kayıpları hesaplanarak Türkiye Havza Veri Tabanının ve Erozyon Haritalarının oluşturulması projesi gerçekleştirilmiştir.

• YEĞİTEK: Milli Eğitim Bakanlığı Konumsal Karar Destek Sistemi (KKDS) projesinde, Başarsoft alt yüklenici olarak MapInfo teknolojileri ile (MapXtreme 2004 .NET platform) bakanlığa bağlı okulları, yatırımları, öğretmen ve öğrenci sayılarını analiz etmek, mevcut ve projekte edilmiş nüfusa göre yatırım ihtiyaçlarını belirlemek üzere web tabanlı bir yazılım geliştirmiştir.

• Su Kalite Sistemi: Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu için geliştirilmiş coğrafi bilgi sistemleri ile entegre çalışan web tabanlı ve mobil uygulamaları içermektedir. Bu uygulamalar ile kurum içerinde bulunan işlevlerin gerçekleştirilmesi, analiz sonuçlarının tek bir noktada tutulması, erken müdahalenin gerçekleşmesidir.

• Ulaşım Portalı: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı için yapılan ulaşım portalı için tüm Türkiye vektör verisi sağlanmıştır.

Afet Yönetim ve Karar Destek Sistemi (AYDES)

Afet ve acil durum yönetimine ilişkin süreçlerin etkin bir biçimde yürütülebilmesi için oluşturulmuş sistemidir.

EGO Ulaştırma Portalı

Projede sahadan veri toplama yöntemiyle Ankara kent içi ulaşımında kullanılan toplu taşıma türlerinin hat, güzergah ve durak bilgileri CBS ortamına aktarılmıştır. Güncel toplu taşıma hat ve güzergahları, taksi durakları, donatı alanları, il sınırları, ilçe sınırları, mahalle sınırları, cadde ve sokak bilgileri, önemli noktalar harita üzerine aktarılarak toplu taşıma hatlarının optimizasyonu sağlanmıştır.

ASKİ Coğrafi Bilgi Sistemi

Mevcut veriler CBS ortamına aktarılmış, CBS veri tabanı oluşturulmuş ve kurumun ihtiyacı olan arayüzler oluşturulmuştur. Abone, Arşiv, Arıza, SCADA Sistemi ile Coğrafi Bilgi Sistemi ve teknolojileri entegrasyonu yapılmıştır.
Bu çalışma sonucunda oluşturulan CBS altlık verisi hem Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi’nin hem de Ankara’daki altyapı ve belediye kurumlarının temel altlığı olmuştur. Entegre altyapı yönetimi ile imar, kadastro, emniyet, mezarlık, gaz vb. sistemlerle bütünleşik bir yapıya geçmiştir.

Emniyet Genel Müdürlüğü Dijital Harita Projesi

Tüm Türkiye’nin belirli kriterlere göre dijital haritasının çıkarılmasını amaçlamaktadır.

DHMİ Mekansal Bilgi Sistemleri Projesi

Proje kapsamına giren hava meydanlarına ait altyapı ve üstyapı envanterlerini ortak bir çatı altın da toplanarak bir yazılım üzerinden bütün hava meydanlarının bilgisine erişim imkanı sağlanmaktadır.

Sağlık Bakanlığı Su Kalite Sistemi

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu için oluşturulmuş bu projede harita üzerinde kolay şekilde veri girişi, bilgileri akıllı harita sistemleri ile otomatik olarak getirilmesi, harita üzerinde tematik raporlamalarının oluşturulması, şebekelerin harita üzerinde görüntülenmesi ve tehlike içeren sonuçlarda etkilenen alanların belirlenmesini sağlamıştır.

CBS kitapları aracılığıyla da kendinizi bu alanda geliştirebilirsiniz. Başarsoft eğitim ekibi tarafından hazırlanan MapInfo Pro ve MapInfo Pro Advanced eğitim kitapları ve dataları yardımıyla yazılımı kullanmayı öğrenebilir ve adım adım uygulamaları yapabilirsiniz.

MapInfo Pro yazılımının, temel seviyeden başlanıp ileri seviyeye kadar sıralı bir şekilde uygulamaların anlatıldığı kitaptır. Bu kitabı satın almak isterseniz egitim@basarsoft.com.tr adresine mail atabilir ya da Kurulumlar-Eğitim Dokümanları sayfasından kitabın PDF formatına ve datasına ücretsiz olarak ulaşabilirsiniz.

Vektör obje bilgilerini kullanarak raster oluşturma, görselleştirme ve raster üzerinde analiz yeteneklerine sahip MapInfo Pro için güçlü bir eklenti olan MapInfo Pro Advanced modülüne ait uygulamaların yer aldığı kitaptır.

Kitabın PDF formatına ve datasına ücretsiz olarak Kurulumlar-Eğitim Dokümanları sayfasından ulaşabilirsiniz.

Kitapta yer alan başlıca uygulamalar aşağıdaki gibidir:

• • Enterpolasyon metotları ile grid oluşturma
• • Arazi modellemesi ve kontur oluşturma
• • Eğim, bakı ve curvature (eğrisellik) haritaları
• • Raster dosyaları üzerinde hücreleri yeniden boyutlandırma, projeksiyon değiştirme, kesme, birleştirme ve çeşitli hesaplama işlemleri

• • Görünürlük analizi
• • Kesit çıkarma
• • Hacim hesaplama
• • Uydu görüntülerinde bant kombinasyonları
• • Farklı formatlardan dosya alışı/verişi
• • Raster bilgilerini vektör katmanlara aktarma
• • Çakıştırma analizleri